Udar mózgu
Czynnikami decydującymi o szybkości i skuteczności usprawniania są rodzaj udaru, jego rozległość, stan ogólny chorego i prawidłowa rehabilitacja.
Udar to incydent naczyniowy spowodowany zakłóceniem dopływu krwi do mózgu w wyniku zablokowania lub pęknięcia tętnicy zaopatrującej mózg w krew. Komórki mózgowe pozbawione tlenu i składników odżywczych przestają tymczasowo funkcjonować lub obumierają. Ostre zaburzenia krążenia mózgowego przyjmują postać udaru mózgu odwracalnego, tj takiego, w którym objawy ubytkowe utrzymują się do 3 tyg lub dokonanego, w którym objawy ogniskowego uszkodzenia mózgu maja charakter trwały. Efektem śmierci komórki jest występująca w danym obszarze martwica, zwana zawalem mózgu. Pozostaje jednak wiele innych zdrowych komórek mózgowych i jeśli osoba dotknięta udarem jest odpowiednio rehabilitowana, istnieje szansa na odzyskanie części utraconych przez nią zdolności ruchowych.
Podział udarów:
-
udar niedokrwienny (80%), spowodowany najczęściej przez zakrzepicę, której skutkiem jest blokada tętnicy mózgowej, spowodowana przez skrzep krwi bądź skrzeplinę tworzącą się w układzie naczyniowym
-
udar krwotoczny (20%), krwotok mózgowy będący następstwem przewlekłego nadciśnienia w wyniku którego dochodzi do uszkodzenia ściany naczynia. Przyczyną udaru krwotocznego często są tętniki, naczyniaki oraz wszelkiego rodzaju malformacje naczyniowe, a także nowotwory mózgu .
Po przebytym udarze pacjent może mieć zaburzenia w zakresie:
- mowy-afazja, afazja ruchowa, czuciowa lub mieszana
- czucia – powierzchniowego i głębokiego
- napięcia mięśniowego – porażenia i niedowłady
Pojawiają się trudności w komunikowaniu się, odżywianiu, przemieszczaniu się i wykonywaniu podstawowych czynności dnia codziennego, nauce, pracy i życiu osobistym.
Objawy mogą mieć różny stopień nasilenia, od ledwo zauważalnych po bardzo silne. Często po udarze mózgu mogą pojawić się zmiany wtórne np. zapalenie płuc, zaburzenia z zakresie układu krążenia (zakrzepice), zaburzenia podstawowych czynności fizjologicznych (oddawania moczu), odleżyny, podwichnięcia w stawie biodrowym i barkowym, deformacje stawowe w obrębie kończyn dolnych i górnych.
Rehabilitacja w okresie ostrym
Okres ostry to czas w którym organizm powoli wraca do normy. Okres ten zależy od stanu pacjenta oraz rozległości powstałych zmian w mózgu.
Zadania fizjoterapeutyczne na tym etapie:
- Zapobieganie wtórnym następstwom udaru tj. patologicznym zmianom w obrębie układu oddechowego, krążenia, naczyniowego, chłonnego i narządu ruchu
- Problemy oddechowe minimalizujemy poprzez częste zmiany pozycji oraz oklepywanie klatki piersiowej. Jeżeli pozwala na to stan pacjenta uczymy go prawidłowego odkrztuszania wydzieliny. Wdrażamy ćwiczenia oddechowe, oraz rozpoczynamy stopniową pionizację w łóżku
- Zaburzeniom w obrębie układu krążenia zapobiegamy poprzez uruchomienie pompy mięśniowej. Wykonujemy ruchy kończyn we wszystkich kierunkach oraz dbamy o prawidłowe pozycje ułożeniowe porażonych kończyn
- By nie dopuścić do powstania patologicznych zmian w układzie ruchu wykonujemy ćwiczenia bierne lub/i wspomagane kończyn dolnych i górnych. Nadmiernemu rozciągnięciu struktur stawów biodrowych i barkowych, powodującemu podwichnięcia w tych stawach, zapobiegamy poprzez specyficzne pozycje ułożeniowe z odciążeniem kończyn
- Profilaktyka przeciwodleżynowa opiera się na wprowadzeniu ćwiczeń poprawiających ukrwienie. Warto zastosować specjalny materac przeciwodleżynowy, a od pierwszej doby zadbać o częste zmiany pozycji. W dzień co 2 h, w nocy co 4h. Należy zadbać o prawidłową higienę skóry
- Udar powoduje uszkodzenie układu nerwowego oraz zaburza przepływ bodźców, dlatego należy możliwie jak najwcześniej rozpocząć specjalistyczne ćwiczenia ruchowe
Rehabilitacja w okresie zdrowienia
Należy nadal kontynuować zalecenia z pierwszego okresu oraz powoli wprowadzać nowe zadania dla pacjenta.
- Ponieważ z upływem czasu obniżone napięcie mięśniowe zaczyna się normalizować, a często może przechodzić w kierunku napięcia podwyższonego (spastycznego), wówczas konieczne staje się zapobieganie ograniczeniom w zakresie ruchu. Poza ćwiczeniami jako metodę uzupełniającą można zastosować kinesiotaping
- Do profilaktyki przeciwodleżynowej dodajemy masaż klasyczny, a podczas adaptacji do wózka poduszki przeciwodleżynowe
- Wzmacniamy siłę mięśniową, w zależności od stanu i możliwości pacjenta wprowadzamy ćwiczenia wspomagane, w odciążeniu, w odciążeniu z obciążeniem, czynne wolne, ogólnokondycyjne
- Dbamy o utrzymanie prawidłowego zakresu ruchu w stawach, oraz poprawę i utrzymanie prawidłowej długości włókien mięśniowych i nerwowych. W tym celu warto zastosować masaż klasyczny, mobilizacje i neuromobilizacje
- Wprowadzamy kolejne formy pionizacji prowadzące stopniowo do osiągnięcia przez pacjenta samodzielnej pozycji stojącej
- Rozpoczynamy naukę chodu z zaopatrzeniem ortopedycznym z pomocą terapeuty i sprzętu rehabilitacyjnego
- Uczymy wykonywania czynności dnia codziennego
Rehabilitacja w okresie przewlekłym
- Zapobieganie i walka z patologicznymi zmianami w układzie ruchu – przykurczami i skostnieniami okołostawowymi. Można zastosować toksynę botuliową, która spowoduje czasowe wyłączenie aktywności wybranych nerwów, co da czas na wzmocnienie osłabionych mięśni. Na przykurczone mięśnie i stawy można zastosować okłady cieplne oraz naświetlania
- Wprowadzamy dalsze zabiegi mające na celu poprawę ukrwienia i odżywienia skóry: masaż, kąpiele wirowe, hydroterapię, zabiegi z zakresu elektroterapii i elektrostymulacji
- Nauka i doskonalenie posługiwania się sprzętem zaopatrzenia ortopedycznego
- Doskonalenie chodu i kontynuacja pracy nad poprawą wykonywania czynności dnia codziennego
Bibliografia:
- Mikołajewska E., Udar mózgu – zaburzenia, zadania, sposoby realizacji, Praktyczna fizjoterapia i rehabilitacja, 2011, 05 nr 17
- Mikołajewska E., Osoba ciężko chora i niepełnosprawna w domu, Wyd PZWL, Warszawa 2008
- Nawrotny J., Podstawy kliniczne fizjoterapii w dysfunkcjach narządu ruchu, Wyd Medipage, Warszawa 2006
- Who, Promoting independence following a stroke, Usprawnianie po udarze mózgu, Poradnik dla terapeutów i pracowników podstawowej opieki zdrowotnej, Wyd Elipsa-Jaim, Kraków 2007
- Laidler P., Rehabilitacja po udarze mózgu, Wyd PZWL, Warszawa 2004